Krainy szczęśliwości – od mitu do utopii

Raj ziemski i niebiański, raj utracony Rzadko kiedy zastanawiamy się, jak niezwykłym tematem przewijającym się przez niezliczone baśnie, mity, religijne wyobrażenia czy opowieści o herosach jest temat „krain szczęśliwości”. Motyw szczęśliwych krain przybiera tyle form, że nietrudno zagubić się w tym gąszczu ludzkiej wyobraźni, przez wieki wciąż na nowo kreującej ich różnorodne modele. W dodatku motyw ten niesie tyle wielorakich sensów, w tak rozmaite wpisuje się konteksty, że konieczne staje się przeprowadzenie czegoś w rodzaju wstępnej klasyfikacji. Jedno tylko łączy je wszystkie – tęsknota za doskonałością, jakkolwiek różnie bywa ona pojmowana. Tęsknota ta to wyraz marzenia o doskonałych czasach, doskonałych

Czytaj więcej »

Stara Kobieta, Czarownica, Wiedźma. Czy naprawdę zła?

Wiedźma, jędza, Baba Jaga, czarownica – wszystkie te określenia znamy z baśni, legend ludowych, ale i z okresu „polowania na czarownice”. Gdy wypowiadamy te słowa, zapewne staje nam przed oczami taki oto obraz: stara kobieta, owinięta w nędzne odzienie, ze szpetną twarzą pobrużdżoną zmarszczkami, z wielkimi brodawkami i haczykowatym nosem. Mieszka daleko od osad ludzkich, w swej chacie u powały zawiesiła pęki ziół, w kadzi warzy się tajemnicza mikstura, może z jaja węża, skóry ropuchy, krwi nietoperza… Jej jedynym towarzyszem jest czarny kot, a rekwizytem – szklana kula. Czyż nie taki mamy w Europie stereotyp Starej Kobiety posiadającej tajemniczą wiedzę?

Czytaj więcej »

Czarodziejska kula, zwierciadło, czarny kot, miotła – czyli skąd wzięły się akcesoria czarownic?

Niewątpliwie w świadomości i podświadomości nosimy wiele archetypowych obrazów, ze znaczenia których ledwo zdajemy sobie sprawę. Jedną z takich kulturowych ikon jest wizerunek czarownicy, utrwalony zresztą potem w okresach „polowań na czarownice”. Taka kulturowa ikona oprócz głównej postaci zawiera jeszcze tło, coś co charakteryzuje postać – atrybuty, akcesoria, jakkolwiek to nazwać, to właśnie one stanowią o takim, a nie innym sposobie postrzegania danej osoby. Czy można mówić o czarownicy nie mając przed oczami całego jej entourage’u? Czy w ogóle możliwa do pomyślenia jest czarownica bez szklanej kuli, kota, miotły? Nie będziemy jednak zajmować się samą osobą czarownicy, ani tej z

Czytaj więcej »

Śmierć w polskiej tradycji – wyobrażenia, obrazy, znaczenia i zmiana kulturowa

(Wersja poszerzona, po badaniach terenowych, tekst mniej więcej z 2000 r. w jednym miejscu uzupełniony oraz nieco poprawiony) Wstęp Każda kultura jest sposobem reagowania na śmierć… Z taką opinią wśród badaczy można się dziś spotkać. I aczkolwiek formułowana jest w zbyt może radykalny sposób, nie można odmówić jej pewnej dozy słuszności, szczególnie gdy zważy się na takie fenomeny kulturowe, jak egipskie piramidy i wielce rozbudowany egipski system wierzeń eschatologicznych, tybetańską Księgę Umarłych, megalityczne struktury grobowe i wiele innych przejawów ludzkiej aktywności, w tym niezliczoną ilość rytuałów, obrzędów pogrzebowych, wyobrażeń i wierzeń dotyczących losu umarłych po ziemskim życiu – wszystkie zmierzające

Czytaj więcej »

Sierp – narzędzie żniwne, symbol, obraz, emblemat

Aspekt użytkowy Sierp jako narzędzie żniwne wywodzi się z sierpowatych wiórów krzemiennych, używanych już w okresie tak zwanej uprawy kopieniaczej do sprzętu roślin zarówno rosnących dziko, jak i uprawianych. Obok nich rozwinęły się noże żniwne o prostym lub lekko zakrzywionym ostrzu krzemiennym osadzanym w prostej albo nieco wygiętej, najczęściej drewnianej rękojeści. Jedne z pierwszych narzędzi służących do ścinania roślin zbożowych znaleziono na terenie Lewantu, na stanowisku Ain Gev I, datowanym na ok. 13 750 r. p.n.e. Były to krzemienne wkładki do sierpów. W późniejszej kulturze zwanej natufijską kontynuowano ten sposób pozyskiwania pożywienia, nic zatem dziwnego, że znaleziono tutaj kościane oprawki

Czytaj więcej »

Samotni asceci i wspólnoty klasztorne w Indiach

Życie poza społeczeństwem, skupione na praktyce duchowej, jako związane ze sferą sakralną cieszyło się w Indiach od wieków wielkim szacunkiem. Tendencja do samotnego przeżywania sacrum, przecież ogólnoludzka, bo nie ograniczająca się do żadnej specyficznej społeczności, a jednocześnie aspołeczna, gdyż właściwa tylko powołanym jednostkom, w Indiach miała jednak status wyjątkowy i rodowód, jak indyjska kultura – pradawny. Formy życia religijnego czy duchowego praktykowane przez różne sekty i szkoły mistyczne były i są do dziś dnia tak liczne, że nie starczyłoby miejsca, by je tu wyliczyć. Elementem je łączącym jest niemal zawsze formuła zerwania z dotychczasowym życiem i ceremonialne ustanowienie „nowego początku”.

Czytaj więcej »